دانشکده علوم دریایی و اقیانوسی

گروه زیست شناسی دریا

پایان نامه دکتری رشته زیست شناسی دریا گرایش جانوران دریایی

عنوان:

 شناسایی و طراحی  آغازگرهای نشانگر ریزماهواره در ماهی راشگوی معمولی(Eleutheronema tetradactylum, Shaw,1804) خلیج فارس

اساتید راهنما:

دکتر حسین  ذوالقرنین

دکتر مهدی  محمدی

اساتید مشاور:

دکتر محمدعلی  سالاری علی آبادی

دکتر سیدجواد  حسینی

چکیده:

تنوع زیستی بخش حساسی از سرمایه طبیعی است. بسیاری از احتیاجات ما از این سرمایه تامین می‌شود. تنوع زیستی نوعی بیمه طبیعت در مقابل حوادث بد و ناگوار است. اهمیت شناخت کامل ماهیان جهت  بهره برداری بهینه از این ذخایر بر هیچ شخص آگاه از مسائل شیلات پوشیده نیست. امروزه با فن آوری های مولکولی می توان تفاوت بین نژاد ها، ژنوتیپ ها یا افراد را در تحقیقات ژنتیک جمعیت با دقت مورد بررسی قرار داد. شناسایی، حفاظت و استفاده پایدار از تنوع ژنتیکی برای موفقیت هر برنامه به نژادی و یا زیست فن آوری امری ضروری است. ریزماهواره ها در DNA هسته تمام یوکاریوت ها و حتی برخی پروکاریوت ها یافت شده است. ریزماهواره ها کوتاه ترین ترتیبات متوالی (1 تا 6 جفت بازی) می باشند که تعداد واحد تکرارشونده در هر محل از چند باز تا حدود30 باز متفاوت است. یکی از مشکلات عمده ریزماهواره ها ضرورت ایجاد و غربال کتابخانه  ژنی DNA برای نواحی ریزماهواره ها می باشد. این امر نیازمند شناخت توالی های DNA موجود مورد مطالعه می باشد، که بسیار زمان بر و پر هزینه است.

ماهی راشگوی معمولی (Eleutheronema tetradactylum) از دیر باز مورد توجه ویژه ساحل نشینان و در گروه ماهیان ممتاز منطقه خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد. این گونه بعد از حلوا سفید  Pampus argenteus  بالاترین قیمت در میان آبزیان حوزه خلیج فارس را به خود اختصاص داده است. در این تحقیق تعداد 79 نمونه از استان های خوزستان (چوئبده آبادان، بندر ماهشهر و بندر هندیجان) و بوشهر (بندر جلالی بوشهر و بندر دیر) با استفاده از قایق های صیادی مجهز به تورگوشگیر برداشت شد.

اندازه قطعات تعیین توالی شده 984- 662 جفت باز بود. تعداد شش جایگاه آللی ریزماهواره جهت بررسی مورد بررسی قرار گرفت. پنج جایگاه از نوع کامل(خالص) و یک جایگاه از نوع مرکب بود. 3 جفت آنها چندشکلی (پلی مورف) و 3 جفت آنها تک شکلی (مونومورف) بودند. بیشترین تعداد آلل مشاهده شده در جایگاه Eletet2(AB697177) و مربوط به نمونه های استان بوشهر (5 آلل) و کمترین مقدار آن در جایگاه Eletet16.0(AB697180) و مربوط به نمونه های استان خوزستان (1 آلل) می باشد.

فصل اول: مقدمه و کلیات

1-1- مقدمه

عوامل متوازن ساختن معادله تولید و مصرف و یا به عبارت بهتر، تامین غذا برای مردم بسیارند که کشف ذخائر و منابع جدید یکی از آنها است. اما مدیریت و حفاظت صحیح این منابع یکی از متغیرها  و گزینه‌های تقریبا فراموش شده‌ای است که مطمئنا در آینده‌ای نه چندان دور، بشر را دچار مشکلات جدی خواهد نمود. امروزه در شرایطی که بشر به دلیل رشد روزافزون جمعیت (Apostolidis et al.,1996) نیاز به خوراک، پوشاک، دارو و مکان زندگی دارد، متأسفانه بیش از هر زمان دیگر شاهد از دست رفتن غم انگیز و فاجعه‌آمیز منابع جبران‌ناپذیر و بی‌بدیل حیات است.

نابودی گونه‌ها و از دست رفتن توانایی اکوسیستم‌ها برای رفع نیازهای روزافزون بشر، نابودی منابع ضروری و مورد نیاز برای رفع احتیاجات امروز و آینده ما است. کاهش تنوع زیستی به معنای کاهش توانایی ما برای به دست آوردن غذای کافی، دارو و پوشاک مورد نیاز، محیط زیست سالم و انواع مایحتاج زندگی است.

تنوع زیستی به معنای گوناگونی موجودات زنده، از انواع گیاهان و جانوران کوچک و بزرگ تا قارچ‌ها، جلبک‌ها و انواع موجودات ذره‌بینی است. موجودات زنده گوناگون که در سراسر دنیا پراکنده‌اند از نظر خصوصیات ظاهری، رفتاری، زیست محیطی و از نظر ژن ‌هایشان بسیار متفاوت می‌باشند و این تنوع، تنوع زیستی منظومه حیات کره زمین را تشکیل می‌دهد (FAO, 1998). تنوع زیستی بخش حساسی از سرمایه طبیعی است که بسیاری از داشته‌های ما از این سرمایه تامین می‌شود. تنوع زیستی علاوه بر آن که توسعه کشاورزی را ممکن می‌سازد، امکان سازگاری با شرایط جدید را برای گونه‌هایی که فاقد چنین امکاناتی هستند، فراهم می آورد. در حقیقت تنوع زیستی نوعی بیمه طبیعت در مقابل حوادث بد و ناگوار است. در این رهگذر خوش بینانه ترین تخمین ها، تعداد گونه‌های زیستی را کمتر از  6/13  میلیون گونه برآورد کرده‌اند و این همه آن چیزی است که از منابع زیستی در دسترس داریم (FAO, 1998). شاید در نگاه اول این تعداد گونه‌ها زیاد به نظر رسد اما وقتی به یاد آوریم که سالانه  نزدیک به ۳۰ هزارگونه گیاهى و جانورى را همگام با تخریب اکوسیستم ها و شکار و برداشت بیش از حد برخى از گونه‌ها، برای همیشه از دست مى‌دهیم. بیش از ۵۴۰۰ گونه از جانوران و ۵۷۰۰ گونه از گیاهان در شرایط بحرانی و در معرض خطر انقراض قرار دارند که اگر اوضاع به همین منوال باشد، تا پایان قرن بیست و یکم میلادی نیمی از گونه‌های زیستی موجود در جهان یعنی در واقع نیمی از تنوع زیستی جهان را از دست خواهیم داد، می‌بینیم که این تعداد گونه‌های موجود در جهان خیلی زیاد نیست و با ادامه روند کنونی نابودی تنوع زیستی، به زودی این سرمایه تجدید‌ناپذیر را از دست می‌دهیم (Bagley et al., 2004 FAO, 1999;).

انقراض گونه‌ها از زمان پیدایش حیات وجود داشته است. شاید تاکنون 30 میلیارد گونه بوجود آمده باشند، اما امروزه تنها 01/0 درصد آنها بر روی کره زمین زندگی می کنند. گرچه انقراض گونه‌ها یک چرخه طبیعی است، اما از زمان آغاز کشاورزی در ده هزار سال قبل، به همان شتابی که انسان به توسعه نامتوازن در سراسر کره زمین مشغول بوده، انقراض گونه‌ها نیز سرعت بیشتری پیدا  کرده است. در واقع، حذف بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی روی زمین به دست انسان و برای دستیابی به منابع اقتصادی کوتاه مدت، نه تنها کوته نظری و اشتباه است، بلکه تهدید امنیت جهانی نیز به حساب می‌آید (Ward et al., 1994).

بنابراین با تعمیق فکر و اندیشه، امروزه جایگزین کردن نگرش “غلبه بر طبیعت” با “زندگی در طبیعت” و حفاظت از تنوع زیستی یکی از اساسی‌ترین مسائل غالب کشورهای جهان محسوب می‌گردد و این امر نیز بدون بررسی و شناخت تنوع زیستی یک منطقه یا کشور و به بیان دیگر شناسایی موجودات مختلف میسر نیست (FAO, 1998;  FAO, 1999).

خوشبختانه تنوع این ذخائر که یک موهبت و عنایت الهی است در کشورعزیزمان، کاملاً هویدا است و با بررسی های علمی ‌و هوشمندانه می‌توان به راه کار عملی برای حفاظت از این ذخایر دست یافت. وضعیت بحرانی زیستگاه‌ها و گونه‌ها یک حقیقت است و شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت، تنها منجر به تسریع این فرآیند زیان بار می‌گردد. بر کسی پوشیده نیست که اگر تمهیداتی در این زمینه در نظر گرفته نشوند روز به روز مشکلی همچون خالی شدن ذخایر ژنتیکی جدی تر می‌شود. لذا ضرورت دارد همه دست اندرکاران امر و همه آنهایی که احساس وظیفه ملی در مقابل ملت و کشور خود می کنند، آستین بالا زده و در فکر طرح نو برآیند و چاره‌ای بیاندیشند. در این راستا سند بیست ساله کشور، حفاظت محیط زیست و احیای منابع طبیعی را بعنوان یکی از اصول بند 19 و تحت عنوان آمایش سرزمین مورد تاکید قرار داده است (فیاضی، 1385).

یکی از عوامل عمده‌ای که باعث برخورد خشن انسان با طبیعت و از بین بردن تنوع زیستی شده است، نیاز شدید به مواد غذایی است. عدم تناسب بین رشد جمعیت و مقدار مواد غذایی در جهان باعث فشار بیشتر انسان به طبیعت و تنوع زیستی آن شده است (FAO, 1998; FAO, 1999). کشور ما، هم اکنون در ردیف کشورهای وارد کننده مواد پروتئینی قرار دارد. با این حال مصرف سرانه مواد پروتئینی مردم از مقدار استاندارد جهانی کمتر می باشد. این مسئله در مورد استفاده از پروتئین نوع حیوانی چشمگیرتر است. با توجه به معضلاتی که در سالهای اخیر گریبان گیر صنعت دام و طیور (نظیر جنون گاوی و انفلوآنزای طیور) شده است، روی آوردن به فرآورده‌های ماهی (به غیر از مزیت اسید چرب خوب آن‌یعنی ω3 ) امری اجتناب ناپذیر است و چه بسا در سال های آینده، داشتن منابع و ذخایر ژنتیکی خوب و مدیریت شده از ماهیان یکی از امتیازات کشورها خواهد بود       (رجایی و رجایی، 1383).

 اهمیت شناخت همه جانبه ی ماهیان جهت  بهره برداری بهینه از این ذخایر بر هیچ شخص آگاه از مسائل شیلات پوشیده نیست. تفاوت بین جمعیت ها می تواند از طریق ریخت شناسی و به دنبال آن نیز در سطح مولکولی ارزیابی گردد. خصوصیات ریخت شناسی (شمارشی و اندازه ای)     می تواند بعنوان اولین گام برای بررسی ساختار ذخایر گونه ها یا جمعیت ها در مقیاس بزرگ استفاده شود. با این وجود یک محدودیت عمده در کاربرد خصوصیات ریخت شناسی در سطوح داخلی وجود دارد که در آنها اختلافات فنوتیپی تحت کنترل مستقیم ژنتیکی قرار ندارد بلکه تعییرات محیطی نیز دخالت دارند (Bhassu et al., 2008).

امروزه با پیشرفت های  فن آوری بطور فزآینده ای از ژنتیک در تعیین تفاوت های جمعیت گونه های ماهی استفاده می شود. با فن آوری های مولکولی می توان تفاوت بین نژاد ها، ژنوتیپ ها یا افراد را در تحقیقات ژنتیک جمعیت با دقت مورد بررسی قرار داد. توصیف ویژگی های مختلف در سطوح  جمعیت می تواند به درک تنوع و ساختار ژنتیکی  بین و مابین جمعیت و نیز  مطالعه و حفاظت از جمعیت های کوچک بکار رود (Diniz et al., 2007). یکی از مسائل اساسی و بسیار مهم،  خصوصیات ژنتیکی ماهیان می باشد که با بررسی دقیق آن می توان اطلاعاتی جامع برای حفاظت از ماهیان و ارزیابی ذخایر یک جمعیت کسب کرد.

منابع ژنتیکی در حقیقت ماده خام و دست مایه ی اصلی پژوهشگران برای تولید       فرآورده های زیستی می باشد که بدون آن فن آوری زیستی دستاوردی نخواهد داشت. بنابراین به موازات گسترش فنون زیست فن آوری[1]، حفاظت ذخایر ژنتیکی را باید به عنوان سرمایه و ثروتی که روز به روز ارزش بیشتری پیدا  می کند، در راس اولویت های تحقیقات قرار داده و با یک برنامه ملی و همه جانبه امکان حفاظت و بهره برداری هر چه بهتر از ژن های موجود در تنوع زیستی کشور را در برنامه های فن آوری زیستی موجود فراهم نمود. شناسایی، حفاظت و استفاده پایدار از تنوع ژنتیکی فوق العاده ای که در منابع ژنتیکی آبزیان ایران مشاهده می شود برای موفقیت هر برنامه به نژادی و یا زیست فن آوری امری ضروری است (رجایی و رجایی، 1383).

کشورمان علاوه بر440 هزار منبع آبی داخلی با 1800 کیلومتر مرز آبی در خلیج فارس و دریای عمان و حدود 990 کیلومتر از سواحل جنوبی دریای خزر تنوع عظیمی از موجودات آبزی را در خود جای داده است. بنابراین دارای منابع غنی از آبزیان و توانایی بالا در پرورش و صید ماهی می‌باشد (Coad, 1998). 

بنابراین با توجه به اهمیت تنوع ژنتیکی ونقش آن در بررسی تاریخچه ی جمعیت‌ها و گونه‌ها، و ضرورت شناخت و حفاظت تنوع در حداقل کردن احتمال از بین رفتن گونه‌های مطلوب و پایدار کردن گونه‌ها (تنوع ژنتیکی برای سازش تکاملی گونه‌ها با تغییرات محیطی لازم است)، همچنین با توجه به اهمیت بالای ماهیان ممتاز بویژه راشگوی معمولی در اقتصاد شیلاتی کشور بویژه استان های جنوبی، سعی شد با بررسی بنیان ژنتیکی این ماهی، راه را برای مدیریت حفاظت این گونه‌ هموار نمود و راهکار‌هایی برای حداقل نمودن زوال تنوع ژنتیکی پیدا کرد.

در خصوص اهمیت شیلاتی راشگوی معمولی بایستی به نکات زیر اشاره نمود که این ماهی از دیر باز مورد توجه ویژه ساحل نشینان و در زمره ماهیان ممتاز منطقه خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد. این گونه بعد از حلوا سفید  Pampus argenteus  بالاترین قیمت در میان آبزیان حوزه خلیج فارس را به خود اختصاص داده است. هرچند ذخایر این آبزی نسبت به ذخایر سایر ماهیان بسیار کمتر می باشد، اما از لحاظ ارزش اقتصادی مهم تر است. اهمیت این ماهی در اقتصاد شیلاتی کشور به حدی است که با وجود اینکه درصد کمی از فرآورده های شیلاتی را تشکیل می دهد، اما میزان درآمد آن قابل توجه می باشد (رجایی و رجایی، 1383).

برای دانلود متن کامل پایان نامه اینجا کلیک کنید

لینک بالا اشتباه است

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

       

:: بازدید از این مطلب : 644